Eleni (1985)

Πρωταγωνιστούν: John Malkovich, Kate Nelligan, Linda Hunt

Σκηνοθεσία: Peter Yates

Εναλλακτικός τίτλος: "...Για όσους θυμούνται, ξέρουν ή δεν έχουν ιδέα για τον Εμφύλιο..."

Υπόθεση: Η Ελένη είναι μια φτωχή και θαρραλέα γυναίκα που μεγαλώνει μόνη της τις τέσσερις κόρες της και τον μοναχογιό της Νικόλα στο χωριό Λιά, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, αφού ο άντρας της, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έφυγε στην Αμερική. Η Ελένη ονειρεύεται ότι σύντομα θα βρεθεί κι αυτή κοντά του με τα παιδιά τους αλλά όλα αλλάζουν όταν ξεσπά ο Εμφύλιος ανάμεσα στους αντάρτες-κομμουνιστές και τους δεξιούς-βασιλικούς. Σύντομα, οι αντάρτες καταλαμβάνουν το χωριό, που και πάλι βρίσκεται υπό καθεστώς κατοχής. Τους παίρνουν τα σπίτια, τα τρόφιμα και όλα τα υλικά αγαθά ενώ αναγκάζουν τα μεγαλύτερα παιδιά κάθε οικογένειας να συμμετέχουν στο στρατό τους. Όταν όμως οι κομμουνιστές ζητούν από τις μανάδες του χωριού να στείλουν τα παιδιά τους στις κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, καθώς στην Ελλάδα δεν μπορούν να τα φροντίσουν λόγω της φτώχειας και της πείνας που υπάρχει, η Ελένη αντιδρά και καταστρώνει ένα σχέδιο ώστε να μπορέσουν να δραπετεύσουν τα παιδιά της και να γλυτώσουν! Τα καταφέρνει αλλά η ίδια συλλαμβάνεται και εκτελείται ως συνωμότρια εις βάρος των ανταρτών. Αρκετά χρόνια μετά, ο γιος της Νικόλας επιστρέφει στην Ελλάδα ως ανταποκριτής των New York Times, και προσπαθεί να βρει τους υπεύθυνους της δολοφονίας της μητέρας του και να τους τιμωρήσει...

Για πες, για πες: Μια ταινία που, είμαι σίγουρη, ότι ελάχιστοι από εσάς ξέρετε ή και έχετε δει, ενώ θα έπρεπε να αποτελεί ορόσημο ή, τουλάχιστον, από τις πιο γνωστές ταινίες αφού αφορά καθαρά την χώρα μας και ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της! Ομολογώ ότι ούτε εγώ γνώριζα την ύπαρξη αυτής της ταινίας και όταν την έμαθα από την Αναστασία, (που της την πρότεινε ένας γνωστός της αντίστοιχα), και διάβασα απλά και μόνο την περίληψή της, μου κίνησε τόσο πολύ την περιέργεια αλλά και μου γέννησε την απορία: "μα γιατί ποτέ να μην έχουμε ακούσει γι'αυτήν την ταινία;". Πως γίνεται να υπάρχει μια ταινία που να αναφέρεται στην Ελλάδα και κανείς ποτέ να μην την έχει αναφέρει; Βέβαια, αφού την είδα και έπειτα από την μικρή έρευνα που έκανα γι'αυτήν, κατάλαβα απολύτως το γιατί! Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή! Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Νίκου Γκατζογιάννη, Έλληνα δημοσιογράφου και συγγραφέα που ζει πλέον στην Αμερική, το οποίο περιγράφει την ιστορία της μητέρας του Ελένης, κατά την διάρκεια του εμφυλίου και τον θάνατό της από τους αντάρτες, επειδή προσπάθησε να σώσει τα παιδιά της από το παιδομάζωμα που ετοίμαζαν να κάνουν αυτοί. Τα ονόματα, τα γεγονότα και τα πρόσωπα που αναφέρονται στο βιβλίο (και κατ' επέκταση και στην ταινία) είναι αληθινά και προκύπτουν από την έρευνα που έκανε ο Γκατζογιάννης όταν επέστρεψε στην Ελλάδα και στο χωριό του και άρχισε να ψάχνει τους υπαίτιους της δολοφονίας της μητέρας του. Στην ταινία βλέπουμε την σχέση της μητέρας με τα παιδιά της και κυρίως τον μικρό γιο της, τον Νικόλα, την δύσκολη καθημερινότητά τους στο χωριό μετά το τέλος του Β' Παγκ. Πολέμου αλλά και τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά την διάρκεια του Εμφυλίου. Νομίζω ότι, τόσο ο συγγραφέας όσο και η ταινία, δεν ήθελαν να καταδείξουν ή να κρίνουν τόσο τα αίτια και τους υπεύθυνους για τον Εμφύλιο που έπληξε ανεπανόρθωτα την χώρα μας, όσο να προβάλλουν την γενναία προσωπικότητα της Ελένης και της σχέσης της με τα παιδιά της. Βέβαια, υπάρχουν σκηνές πολύ σκληρές και απάνθρωπες, με αρνητική προδιάθεση ίσως προς τους αντάρτες-κομμουνιστές αλλά όταν διαπραγματεύεσαι ένα τόσο άσχημο θέμα όπως ο πόλεμος, (στον οποίο, πιστεύω ακράδαντα, ότι δεν υπάρχουν καλοί και κακοί αλλά και οι δυο πλευρές ευθύνονται εξίσου και συμμετέχουν στον ίδιο βαθμό, στις θηριωδίες και τις καταστροφές που συνοδεύουν μοιραία μία εμπόλεμη κατάσταση), είναι, λοιπόν, αναπόφευκτο αυτοί που βασανίζουν άμαχους πληθυσμούς (ανεξαρτήτως όποιας εθνικότητας ή πολιτικής παράταξης και αν ανήκουν) να κατακρίνονται για αυτήν τους την βάναυση συμπεριφορά! Εξάλλου, η ιστορία έκρινε πόσο πολύ έπληξε την χώρα μας (κατά κάποιους μάλιστα, περισσότερο και από τον πόλεμο του '40, μιας και ο Εμφύλιος είχε και ιδεολογική σημασία ) ο πόλεμος αυτός, τα κατάλοιπα του οποίου βασάνιζαν μέχρι και τα τελευταία χρόνια την πολιτική συνείδηση του κόσμου. Οπότε, ποια είμαι εγώ να κρίνω, ποιος είχε δίκιο ή άδικο σε αυτή την ιστορία! Εξάλλου, στην ταινία αυτό που μετράει περισσότερο και πρωτεύει, είναι η ανάδειξη του ιερού δεσμού μάνας-γιου και όχι τόσο τα εγκλήματα των αριστερών κατά την διάρκεια του πολέμου.

Καθαρά τώρα για την ταινία, αν και ο John Malkovich υποτίθεται ότι είναι ο σταρ, όσον αφορά τους πρωταγωνιστές, ωστόσο, αυτή που κάνει την διαφορά είναι η Kate Nelligan στον ρόλο της "Ελένης", καθώς η ερμηνεία της έχει την απαραίτητη ευαισθησία που, ευτυχώς, δεν ξεφεύγει ποτέ και κινείται σε λογικά πλαίσια ώστε να αποφεύγει να χαρακτηριστεί μελοδραματική ή υπερβολική! Ήδη, από μόνη της η ταινία είναι "βαριά", φαντάζεστε να είχαμε και μια ηρωίδα να μαλλιοτραβιέται, να οδύρεται και να μοιρολογεί, όπως έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε την ελληνίδα μάνα του πολέμου του '40;;!!! Αξιοπρεπέστατη στάση και ερμηνεία, όπως και αυτή που ακολούθησε στη ζωή της και η πραγματική 'Ελένη"... Σκηνοθετικά, καλή ήταν η χρήση της εναλλαγής σκηνών του πριν και του τώρα, που έδινε ποικιλία και ζωντανή ροή στην ταινία αλλά, κακά τα ψέματα, αυτό που αξίζει περισσότερο στην ταινία είναι το σενάριο και η υπόθεσή της! Δείτε την γιατί ΠΡΕΠΕΙ ως Έλληνες να μην εθελοτυφλούμε στα λάθη του παρελθόντος μας αλλά να τα κοιτάμε και να τα αντιμετωπίζουμε με θάρρος ώστε να μην κάνουμε ποτέ ξανά τα ίδια! Και αυτή η ταινία αξίζει να την δούμε όλοι, ανεξαρτήτως πολιτικών πιστεύω και πεποιθήσεων, γιατί πάντα, μία τρίτη ματιά είναι πιο αντικειμενική και, συνήθως, σωστότερη...

Με αρέσει: Που έστω και στα 27 μου, έμαθα ότι υπάρχει ΚΑΙ ταινία με το όνομά μου, η οποία μάλιστα γυρίστηκε την χρονιά που γεννήθηκα!!! (Εεε, ας πούμε και καμιά βλακεία ρε παιδιά να ευθυμήσουμε γιατί ψυχοπλακωθήκαμε τόσην ώρα!).

Δεν με αρέσει: Που, σε ταινία που αναφέρεται και αφορά την Ελλάδα, δεν άκουσα σχεδόν καμία ελληνική λέξη...

Η άχρηστη πληροφορία της ημέρας: Και τώρα θα μάθετε γιατί δεν ακούσατε/ξέρατε κάτι γι'αυτή την ταινία! Γιατί, πολύ απλά, η "δημοκρατική" και "φιλελεύθερη" χώρα στην οποία ζούμε, είχε απαγορεύσει την προβολή της και, όχι μόνο αυτό αλλά, όταν ζήτησαν την άδεια να γυριστεί η ταινία στην Ελλάδα, η τότε κυβέρνηση Παπανδρέου αρνήθηκε γιατί δεν ήθελε, λέει, να θυμίσει στον κόσμο την δύσκολη εκείνη περίοδο που είχε περάσει! (Έτσι εξηγείται από που πήρε και ο γιος ΓΑΠ και έλεγε αργότερα όλα αυτά τα πετυχημένα του!). Επίσης, στις ελάχιστες μέρες που προβλήθηκε η ταινία στην χώρα μας, οι οργισμένοι οπαδοί του ΚΚΕ προχώρησαν σε προπηλακισμούς και βομβιστικές επιθέσεις κατά των θεατών, με αποτέλεσμα τελικά να διακοπή η προβολή της ταινίας στην χώρα μας! Μέχρι και σήμερα, η ταινία δεν έχει προβληθεί ποτέ από κανέναν δημόσιο ή ιδιωτικό σταθμό, αν και στο εξωτερικό σημείωσε μεγάλη επιτυχία και αγαπήθηκε από την πλειοψηφία του Τύπου, σε αντίθεση με τον Τύπο στην Ελλάδα που πολέμησε άγρια την ταινία!!!